Dialètte barése/Barése

Dialètte barése Cazze aqquà pe tornà a 'a versione d'u dialètte tarandine de Dialètte barése

U bbarése ié 'nu dialétte d'u Sud Itaglie, e cchiù precisamende venne parleute jinde alla cettà de Bbàre.

Barése
Barese ('nd'o' tajàne)
Parlate inItaglie Itaglie
Reggione  Pùgghie é   Basilicate
Locutori
Totalenon ze sàpe
Tassonomie
Filogenesiléngue de l'Euròpe
 léngue de l'Italie
  léngue de u Sud
   Bbarése
Statute ufficiale
Ufficiale in-
Regolate danon ge stonne réghele pe u dialette.
Estratte in lènga
Dichiarazione universale dei diritti umani, art. 1
"Dichiarazzióne univèrséle d'i derítte de l'ommene - Art.1

Tutte le crestiàne nascene lìbbere e che le stìsse derìtte. Ténnene cervìdde e chescénze e s'hanne a chembertà une che ll'alde come ce fuéssere fràte."


Addó vène parlàte u dialètte barése

Derive da

cange

'U dialette bbarése ié na lengue neolatine, e derive da spagnuolo, frangese,portogheise e ovviamende dau taliàne.

Èstrátte

cange
Attàne Nèste,
ca sta ngile,
sandificàte jè u nome tuje,
venghe à nú u Régne tuje,
sèmbe che lla volondà tuje,
come ngile acchessí ndèrre.
Annúscece josce u pane nèste de tutte le di,
e llívece à nnú le díbete nèste,
come nú le levàme à ll'alde,
e nnon z'inducénne à nnú ntendazióne,
ma líbberace d'o' male,
Amen.
Ave Maríe,
chine de gràzzie,
u Segnore jè cche tté.
Tu ssi benedétte nmènze à lle fémmene,
e benedétte jè u frutte
d'u vèndre tuje, Gesú.
Sanda Maríe, madre de Ddie,
prighe pe nnú peccatóre,
josce e nd'à ll'ore de la morta nèste,
Amen.
Salve o' Reggine
matre de misericòrdie vita, dulgézze, spirànze nostre
salve, à tté recurràme, figghie d'Èva
à tté sospiriàme, chiangénne,
nd'à 'sta valle de lacreme, alló avvocàte
nostre chiamínde à nnú cche ll'ècchie tuje
misericordióse,
e ffamme vide dope stu esílie, Gesú,
u frutte bènedétte d'u séne tuje.
O clèmènde, bone
o dulge Vérgene Maríe.
Àngele de Ddie
ca si u custòde mije,
allucíneme, custodísceme, tineme e
gguvèrneme
ca te venibbe date da lla piètà celèste,
Amen.

Accòme se scrìve 'n bbarése

cange

Le gnurande non zàpene scrìve u dialétte pecché non ge have mà stàte na réghele pe ccòme se scrìve u barése o ccòme se pàrle, però qualche d'une (Alfredo Giovine, ndr) s'have cemendàte che la pénne a scrìve e a penzà come se petéve scrìve u bbarése, e lescénne le lìbbre de Rohlfs, nu crestiàne ca téne venùte abbàsce o Sud pe stedià le dialìtte (come u calabbrése, u napoletàne,...), ià pegghiàte le réghele de la grammàteche, e l'hav'applecàte inde o dialétte bbarése pe cchemenzà a scrìve bbùne.

Réghele

cange

Pe scrìve u dialétte bbarése besògne a tené ngàpe nu pìcche de réghele sémblece sémblece, che na vòlde che te le sì mbaràte, non de le schérde cchiù: Le accìnde: come se scrìvene le accìnde. Quanne la vocàle ié apérte (ccòme méla, péra), l'accénde se métte de sta manére: é.

Réghele

cange
Addó jè parlàte u barése nd'à lla provínge de Bare:

██ U barése d'u uèste

██ U barése d'u ovèste

██ U barése (zzone de 'nmìnze)

L'accènde

cange

Nbarése jè sèmbe da métte u accènde:

  • accènde acúte, ca se jjuse quande la vucále téne nu sone achiedúte: é, í, ó, ú;
  • accènde grave, ca se jjuse quande la vucále téne nu sone apìrte: à, è, ò;

Le "monosillabi" nan vonne accendàte mè, ma nge stonne quacche eccezzióne: à (preposizzióne sémblece), mè (avvèrbie de tímbe), ecc.

Èsèmbe:

  • Mo me n'i à scí!;
  • Quante si scéme;
  • !;
  • Ce ssi tè-tè!
  • Ce ttremóne!.

L'accìnde sèrvene pe capisce le paròle ca stonne scritte à la stéssa manére, ma ca ténene prenúnzie devèrse. Èsèmbe:

  • (pronóme persunále cumbleménde, forme débbele) é (avvèrbie de tìmbe);
  • nu (artìchele 'ndetérminatíve, maschíle, singuláre) é (pronóme personále, suggètte);
  • pésce é pèsce;
  • é .

Abèccè é ssone d'u barése

cange

U abbèccé barése jè fatte da 23 lèttere:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V Z

Le règhele de lle sone so' chésse:

  • la “a” jè la stésse d'u tajàne;
  • la "à" jè apírte accóme ntajàne;
  • la “b” jè la stésse d'u tajàne;
  • la “c” accóme ntajàne téne do sone: u sone de "casa" nnanze à “a, o, u” é u sone de "ciliegia" nnanze à “e, i”;
  • la “d” jè quacchevòlde sènze sone quanne sté dope la "l" é pprime de la "e" e de la "r", ma véne sèmbe scritte;
  • la “e” jè accóme chédda nd'o' frangíse;
  • la “è” jè apírte accóme ntajàne;
  • la “é” jè achiedúte accóme ntajàne;
  • la “f” jè la stésse d'u tajàne;
  • la “g” téne du sone: u sone de "gatto" 'nnanze à “a, o, u” e u sone de "girasole" 'nnanze à “e, i”;
  • la “h” jè mmute accóme 'ntajàne;
  • la “i” jè accóme ntajàne. Quanne la "i" se trove nmènze à ddo vucàle o jè la prime lèttere de na paròle, se mètte la "j";
  • la "í" jè achiedúte (èsèmbie nd'à la paròle "vino");
  • la “j” sté p'u sone i de noia quanne sté come prime lettere de na parole o nmènze à ddo vucàle;
  • la "k" jè accóme chédde ntajàne;
  • la “l” jè la stésse d'u tajàne;
  • la “m” jè come chédde d'u tajàne;
  • la “n” jè accóme ntajàne;
  • la “o” jè accóme ntajàne;
  • la "ò" jè apìrte accóme ntajàne;
  • la "ó" jè achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "brontolo")
  • la “p” jè accóme ntajàne;
  • la “q” 'nge sté sèmbe prime de na “u” accóme ntajàne;
  • la “r” jè la stésse d'u tajàne;
  • la “s” téne sèmbe nu sone sorde accóme 'ntajàne "sasso". U "sc" se lésce accóme 'ntajàne "sceriffo" 'nnanze á “e, i”;
  • la “t” jè accóme ntajàne;
  • la “u” jè accóme ntajàne;
  • la "ù" téne nu sone apìrte accóme ntajàne;
  • la "ú" téne nu sone achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "puro");
  • la “v” jè la stésse d'u tajàne;
  • la “z” jè la stésse de la "z" de "zanzara" o accóme la "z" de "pazzo".

U sone accóme "schifo" d'u tajàne jè nu picche devèrse 'nbarése percé nan jè "sch", pe' ffá nu èsèmbie, ma "sck". Èsèmbie:

  • u sckife ('ntajàne: lo schifo);
  • la sckattòse ('ntajàne: la scattosa).

Grammàteche

cange

L'artìchele détèrminatíve é 'ndétèrminatíve

cange
L'artìchele: détèrminatíve é 'ndétèrminatíve
Maschíle singoláre Fèmminíle singoláre Plurále
détèrminatíve u la le
'ndétèrminatíve nu (n') na (n')

n' jè usáte quanne la paròle ca sta ddope accheménze pe' vvocále.

U plurále é u fémmeníle

cange

Tande aggettíve é nnome nan càngene: cànge asselúte u artìchele.

  • u cane - le cane;
  • u uàrvere - l'àrvere;
  • la ceráse - le ceráse;
  • u paíse - le paíse.

'Nge sta pure quacche plurále addó cànge la vocále de la penùlteme sìllabe:

  • u peccióne - le peccióne/le pecciúne;
  • u capélle - le capídde.

P'u fémmeníle jè la stésse cose: tande nome é aggettìve nan càngene.