Dialètte barése/Barése
Cazze aqquà pe tornà a 'a versione d'u dialètte tarandine de Dialètte barése |
Artichele 'ndialètte barése
U bbarése ié 'nu dialétte d'u Sud Itaglie, e cchiù precisamende venne parleute jinde alla cettà de Bbàre.
Barése Barese ('nd'o' tajàne) | |
---|---|
Parlate in | Itaglie |
Reggione | Pùgghie é Basilicate |
Locutori | |
Totale | non ze sàpe |
Tassonomie | |
Filogenesi | léngue de l'Euròpe léngue de l'Italie léngue de u Sud Bbarése |
Statute ufficiale | |
Ufficiale in | - |
Regolate da | non ge stonne réghele pe u dialette. |
Estratte in lènga | |
Dichiarazione universale dei diritti umani, art. 1 "Dichiarazzióne univèrséle d'i derítte de l'ommene - Art.1 Tutte le crestiàne nascene lìbbere e che le stìsse derìtte. Ténnene cervìdde e chescénze e s'hanne a chembertà une che ll'alde come ce fuéssere fràte." | |
Addó vène parlàte u dialètte barése | |
Derive da
cange'U dialette bbarése ié na lengue neolatine, e derive da spagnuolo, frangese,portogheise e ovviamende dau taliàne.
Èstrátte
cange- Attàne Nèste,
- ca sta ngile,
- sandificàte jè u nome tuje,
- venghe à nú u Régne tuje,
- sèmbe che lla volondà tuje,
- come ngile acchessí ndèrre.
- Annúscece josce u pane nèste de tutte le di,
- e llívece à nnú le díbete nèste,
- come nú le levàme à ll'alde,
- e nnon z'inducénne à nnú ntendazióne,
- ma líbberace d'o' male,
- Amen.
- Ave Maríe,
- chine de gràzzie,
- u Segnore jè cche tté.
- Tu ssi benedétte nmènze à lle fémmene,
- e benedétte jè u frutte
- d'u vèndre tuje, Gesú.
- Sanda Maríe, madre de Ddie,
- prighe pe nnú peccatóre,
- josce e nd'à ll'ore de la morta nèste,
- Amen.
- Salve o' Reggine
- matre de misericòrdie vita, dulgézze, spirànze nostre
- salve, à tté recurràme, figghie d'Èva
- à tté sospiriàme, chiangénne,
- nd'à 'sta valle de lacreme, alló avvocàte
- nostre chiamínde à nnú cche ll'ècchie tuje
- misericordióse,
- e ffamme vide dope stu esílie, Gesú,
- u frutte bènedétte d'u séne tuje.
- O clèmènde, bone
- o dulge Vérgene Maríe.
- Àngele de Ddie
- ca si u custòde mije,
- allucíneme, custodísceme, tineme e
- gguvèrneme
- ca te venibbe date da lla piètà celèste,
- Amen.
Accòme se scrìve 'n bbarése
cangeLe gnurande non zàpene scrìve u dialétte pecché non ge have mà stàte na réghele pe ccòme se scrìve u barése o ccòme se pàrle, però qualche d'une (Alfredo Giovine, ndr) s'have cemendàte che la pénne a scrìve e a penzà come se petéve scrìve u bbarése, e lescénne le lìbbre de Rohlfs, nu crestiàne ca téne venùte abbàsce o Sud pe stedià le dialìtte (come u calabbrése, u napoletàne,...), ià pegghiàte le réghele de la grammàteche, e l'hav'applecàte inde o dialétte bbarése pe cchemenzà a scrìve bbùne.
Réghele
cangePe scrìve u dialétte bbarése besògne a tené ngàpe nu pìcche de réghele sémblece sémblece, che na vòlde che te le sì mbaràte, non de le schérde cchiù: Le accìnde: come se scrìvene le accìnde. Quanne la vocàle ié apérte (ccòme méla, péra), l'accénde se métte de sta manére: é.
Réghele
cange ██ U barése d'u uèste ██ U barése d'u ovèste ██ U barése (zzone de 'nmìnze) |
L'accènde
cangeNbarése jè sèmbe da métte u accènde:
- accènde acúte, ca se jjuse quande la vucále téne nu sone achiedúte: é, í, ó, ú;
- accènde grave, ca se jjuse quande la vucále téne nu sone apìrte: à, è, ò;
Le "monosillabi" nan vonne accendàte mè, ma nge stonne quacche eccezzióne: à (preposizzióne sémblece), mè (avvèrbie de tímbe), ecc.
Èsèmbe:
- Mo me n'i à scí!;
- Quante si scéme;
- Ué!;
- Ce ssi tè-tè!
- Ce ttremóne!.
L'accìnde sèrvene pe capisce le paròle ca stonne scritte à la stéssa manére, ma ca ténene prenúnzie devèrse. Èsèmbe:
- mé (pronóme persunále cumbleménde, forme débbele) é mè (avvèrbie de tìmbe);
- nu (artìchele 'ndetérminatíve, maschíle, singuláre) é nú (pronóme personále, suggètte);
- pésce é pèsce;
- ué é uè.
Abèccè é ssone d'u barése
cangeU abbèccé barése jè fatte da 23 lèttere:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V Z
Le règhele de lle sone so' chésse:
- la “a” jè la stésse d'u tajàne;
- la "à" jè apírte accóme ntajàne;
- la “b” jè la stésse d'u tajàne;
- la “c” accóme ntajàne téne do sone: u sone de "casa" nnanze à “a, o, u” é u sone de "ciliegia" nnanze à “e, i”;
- la “d” jè quacchevòlde sènze sone quanne sté dope la "l" é pprime de la "e" e de la "r", ma véne sèmbe scritte;
- la “e” jè accóme chédda nd'o' frangíse;
- la “è” jè apírte accóme ntajàne;
- la “é” jè achiedúte accóme ntajàne;
- la “f” jè la stésse d'u tajàne;
- la “g” téne du sone: u sone de "gatto" 'nnanze à “a, o, u” e u sone de "girasole" 'nnanze à “e, i”;
- la “h” jè mmute accóme 'ntajàne;
- la “i” jè accóme ntajàne. Quanne la "i" se trove nmènze à ddo vucàle o jè la prime lèttere de na paròle, se mètte la "j";
- la "í" jè achiedúte (èsèmbie nd'à la paròle "vino");
- la “j” sté p'u sone i de noia quanne sté come prime lettere de na parole o nmènze à ddo vucàle;
- la "k" jè accóme chédde ntajàne;
- la “l” jè la stésse d'u tajàne;
- la “m” jè come chédde d'u tajàne;
- la “n” jè accóme ntajàne;
- la “o” jè accóme ntajàne;
- la "ò" jè apìrte accóme ntajàne;
- la "ó" jè achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "brontolo")
- la “p” jè accóme ntajàne;
- la “q” 'nge sté sèmbe prime de na “u” accóme ntajàne;
- la “r” jè la stésse d'u tajàne;
- la “s” téne sèmbe nu sone sorde accóme 'ntajàne "sasso". U "sc" se lésce accóme 'ntajàne "sceriffo" 'nnanze á “e, i”;
- la “t” jè accóme ntajàne;
- la “u” jè accóme ntajàne;
- la "ù" téne nu sone apìrte accóme ntajàne;
- la "ú" téne nu sone achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "puro");
- la “v” jè la stésse d'u tajàne;
- la “z” jè la stésse de la "z" de "zanzara" o accóme la "z" de "pazzo".
U sone accóme "schifo" d'u tajàne jè nu picche devèrse 'nbarése percé nan jè "sch", pe' ffá nu èsèmbie, ma "sck". Èsèmbie:
- u sckife ('ntajàne: lo schifo);
- la sckattòse ('ntajàne: la scattosa).
Grammàteche
cangeL'artìchele détèrminatíve é 'ndétèrminatíve
cangeMaschíle singoláre | Fèmminíle singoláre | Plurále | |
détèrminatíve | u | la | le |
'ndétèrminatíve | nu (n') | na (n') |
n' jè usáte quanne la paròle ca sta ddope accheménze pe' vvocále.
U plurále é u fémmeníle
cangeTande aggettíve é nnome nan càngene: cànge asselúte u artìchele.
- u cane - le cane;
- u uàrvere - l'àrvere;
- la ceráse - le ceráse;
- u paíse - le paíse.
'Nge sta pure quacche plurále addó cànge la vocále de la penùlteme sìllabe:
- u peccióne - le peccióne/le pecciúne;
- u capélle - le capídde.
P'u fémmeníle jè la stésse cose: tande nome é aggettìve nan càngene.