Uicchipèdie

Dialètte barése: Differenze 'mbrà revisiune

Sfogghie 'u cunde jndr'à 'nu mode inderattive
← Cangiaminde vecchijeCangiaminde cchiù nuève →
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
VisualeUicchiteste
Francescocap96 (parle • condrebbute)
172 modifiche
Nessun oggetto della modifica
Nessun oggetto della modifica
Linea 1:
{{Variande|BARS}}
{{Veje/BAR}}
{{lingua|colore= #A0CE00
|nome= Barése/Baríse/Varése/Varíse
Linée 22 ⟶ 23:
|mappa=[[File:Barese language situation map.2(the right map)..jpg|290px|]]
|didascalia=Addó vène parláte u dialètte barése}}
U '''barése''' jè na lengue rumánze parláte 'nPùgghie ('nprovìnge de Bare, B.T., 'nd'á lla parte occidentále de la provìnge de Tarde é nu picche 'nchédde de Fogge é de Brìnnese) é 'nBasilicáte ('nbarte de la provìnge de Matére é dde Potènze). A avùte molde 'nfluènze da lla lènghe frangése andíche, d'o' spagnòle, da ll'àrabe é dda lla lèngue de le Normánne é dde le Svève.
 
==Èstrátte==
 
u '''Attáne nèste'''
:Attáne Nèste,
:ca sta 'ngile,
:sandificáte jè u nome tuje,
:venghe á nú u Régne tuje,
:sèmbe che lla volondà tuje,
:come 'ngile acchessì 'ndèrre.
:Annùscece josce u pane nèste de tutte le di,
:é llìvece á nnú le dìbete nèste,
:come nú le leváme á ll'alde,
:é nnon z'inducénne á nnú 'ntendazióne,
:ma lìbberace d'o' male,
:Amen.
 
u '''Ave Marìe'''
:Ave Marìe, (oppure: Die te salve, Marìe)
:chine de gràzzie,
:u Segnóre jè cche tté.
:Tu ssi benedétte 'nmènze á lle fémmene,
:é benedétte jè u frutte
:d'u vèndre tuje, Gesù.
:Sanda Marìje, madre de Ddie,
:prighe pe' nnú pèccatóre,
:josce é 'nd'á ll'ore de la morta nèste,
:Amen.
 
u '''Salve o' Reggíne'''
:Salve o' Reggíne
:matre de misericordia vita, dulgézze, spiránze nostre
:salve, á tte recurráme, figghie d'Èva
:á tte sospiriáme, chiangénne,
:'nd'á 'sta valle de làcreme, alló avvocáte
:nostre chiamínde á nnú cche ll'ècchie tuje
:misericordióse,
:é ffamme vide dope 'stu esìlie, Gèsù,
:u frutte bènedétte d'u séne tuje.
:O clèmènde, bone
:o dulge Vérgene Marìe.
 
 
u '''Jàngele custòde'''
:Jàngele de Ddie
:ca si u custòde mije,
:allucíneme, custodísceme, tìneme é
:gguvèrneme
:ca te veníbbe date da lla piètà celèste,
:Amen.
 
== Addó jè parláte ==
U barése jè parláte 'ndutte la provìnge de Bare, 'nchédde de Varétte-Jàndrie-Trane é jinde á quacche cettà de la provìnge de Brìnnese (Fascióne é Ccisterníne) o' cunfíne che la provìnge barése. O' norde téne zzone de 'nfluènze 'nd'á lla provìnge de Fogge. Á òvèst jè parláte pure 'nd'á lla provìnge de Matàere percé u dialètte suje nan téne deffèrènze c'u barése. Á ssudde arríve á quacche cettà d'u brinnisíne é dd'u tarandíne. U barése jè pure parláte 'nd'á lla zzone de Putènze é 'nd'á cchédde d'u fiúme Ofanto.
 
[[File:Diffusione del barese nella provincia di Bari.jpg|right|250px|thumb|'''Addó jè parláte u barése jndr'nd'á llaà provìnge de Bare''':
{| border="0" style="background-color:transparent;"
| valign="top" width="25%" |
{{legend|#ffd700|U barése d'ude uèstel'est}}
{{legend|#32cd32|U barése d'ude ovèstel'ovest}}
{{legend|#7cfc00|U barése (zzone de 'nmìnzemmìenze)}}
|}]]
 
== L'accènde ==
'Nbarése jè ssèmbe da métte u accènde:
*[[accènde acúte]], ca se jjuse quande la vucále téne nu sone achiedúte: ''á, é, í, ó, ú'';
*[[accènde grave]], ca se jjuse quande la vucále téne nu sone apìrte: ''à, è, ì, ò, ù'';
 
Le "monosillabi" nan vonne accendáte mè, ma 'nge stonne quacche eccèzzióne: á (preposizzióne sémblece), é (congiunzióne curdinatíve), mè (avvèrbie de tìmbe), ecc.
 
Èsèmbe:
*Mo me n'i á ''scí''!;
*Quànte si ''sscéme'';
*''Ué''!;
* Ce ssi ''tè-tè''!
*Ce ''ttremóne''!.
 
L'accènde sèrvene pure pe' ccapí paròle ca so' scrítte á lla stésse manère, ma ca ténene pronùnzie devèrze.
Èsèmbe:
*''mé'' (pronóme persunále cumbleménde, forme débbele) é ''mè'' (avvèrbie de tìmbe);
*''nu'' (artìchele 'ndetérminatíve, maschíle, singuláre) é ''nú'' (pronóme personále, suggètte);
*''pésce'' é ''pèsce'';
*''ué'' é ''uè''.
 
== Abèccè é ssone d'u barése ==
U abèccè barése jè fatte da 23 lèttere: <br />
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V Z
 
Le règhele de lle sone so' chésse:
*la “a” jè la stésse d'u tajàne;
*la "à" jè apìrte accóme 'ntajàne;
*la "á" jè achiedúte (esempio nella parola "m''a''no");
*la “b” jè la stésse d'u tajàne;
*la “c” accóme 'ntajàne téne do sone: u sone de "casa" 'nnanze á “a, o, u” é u sone de "ciliegia" 'nnanze á “e, i”;
*la “d” jè quacchevòlde sènze sone quanne sté dope la "l" é pprime de lla "e" é de lla "r", ma véne sèmbe scritte;
*la “e” jè accóme chédda 'nd'o' [[frangíse]];
*la “è” jè apìrte accóme 'ntajàne;
*la “é” jè achiedúte accóme 'ntajàne;
*la “f” jè la stésse d'u tajàne;
*la “g” téne du sone: u sone de "gatto" 'nnanze á “a, o, u” é u sone de "girasole" 'nnanze á “e, i”;
*la “h” jè mmute accóme 'ntajàne;
*la “i” jè accóme 'ntajàne. Quanne la "i" se trove 'nmènze á ddo vucále o jè la prime lèttere de na paròle, se mètte la "j";
*la "ì" jè apìrte accóme 'ntajàne;
*la "í" jè achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "v''i''no");
*la “j” sté pp'u sone ''i'' de ''noia'' quanne sté come prime lettere de na parole o 'nmènze á ddo vucále;
*la "k" jè accóme chédde 'ntajàne;
*la “l” jè la stésse d'u tajàne;
*la “m” jè come chédde d'u tajàne;
*la “n” jè accóme 'ntajàne;
*la “o” jè accóme 'ntajàne;
*la "ò" jè apìrte accóme 'ntajàne;
*la "ó" jè achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "br''o''ntolo")
*la “p” jè accóme 'ntajàne;
*la “q” 'nge sté sèmbe prime de na “u” accóme 'ntajàne;
*la “r” jè la stésse d'u tajàne;
*la “s” téne sèmbe nu sone sorde accóme 'ntajàne "sasso". U "sc" se lésce accóme 'ntajàne "sceriffo" 'nnanze á “e, i”;
*la “t” jè accóme 'ntajàne;
*la “u” jè accóme 'ntajàne;
*la "ù" téne nu sone apìrte accóme 'ntajàne;
*la "ú" téne nu sone achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "p''u''ro");
*la “v” jè la stésse d'u tajàne;
*la “z” jè la stésse de la "z" de "zanzara" o accóme la "z" de "pazzo".
 
U sone accóme "'''sch'''ifo" d'u tajàne jè nu picche devèrse 'nbarése percé nan jè "sch", pe' ffá nu èsèmbie, ma "sck".
Èsèmbie:
*u sckife ('ntajàne: lo schifo);
*la sckattòse ('ntajàne: la scattosa).
 
= Grammàteche =
== L'artìchele détèrminatíve é 'ndétèrminatíve ==
{| border=1 align=center cellspacing=0
|+ '''L'artìchele: détèrminatíve é 'ndétèrminatíve'''
|
|'''Maschíle singoláre'''||'''Fèmminíle singoláre'''||'''Plurále'''
|-
|'''détèrminatíve'''||''u''||''la''||''le''
|-
|''''ndétèrminatíve'''||''nu (n')''||''na (n')''||
|}
'''n'''' jè usáte quanne la paròle ca sta ddope accheménze pe' vvocále.
 
[[Category:Lènghe]]
Pigghjete da "https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Dialètte_barése"