Dialètte barése/Barése

Cazze aqquà pe tornà a 'a versione d'u dialètte tarandine de Dialètte barése

Artichele 'ndialètte barése

U bbarése ié 'nu dialétte d'u Sud Itaglie, e cchiù precisamende venne parleute jinde alla cettà de Bbàre.

Barése Barese ('nd'o' tajàne)
Parlate in	Itaglie
Reggione	Pùgghie é  Basilicate
Locutori
Totale	non ze sàpe
Tassonomie
Filogenesi	léngue de l'Euròpe  léngue de l'Italie   léngue de u Sud    Bbarése
Statute ufficiale
Ufficiale in	-
Regolate da	non ge stonne réghele pe u dialette.
Estratte in lènga
Dichiarazione universale dei diritti umani, art. 1 "Dichiarazzióne univèrséle d'i derítte de l'ommene - Art.1 Tutte le crestiàne nascene lìbbere e che le stìsse derìtte. Ténnene cervìdde e chescénze e s'hanne a chembertà une che ll'alde come ce fuéssere fràte."
Addó vène parlàte u dialètte barése

Derive da

'U dialette bbarése ié na lengue neolatine, e derive da spagnuolo, frangese,portogheise e ovviamende dau taliàne.

Èstrátte

Attàne Nèste,

ca sta ngile,

sandificàte jè u nome tuje,

venghe à nú u Régne tuje,

sèmbe che lla volondà tuje,

come ngile acchessí ndèrre.

Annúscece josce u pane nèste de tutte le di,

e llívece à nnú le díbete nèste,

come nú le levàme à ll'alde,

e nnon z'inducénne à nnú ntendazióne,

ma líbberace d'o' male,

Amen.

Ave Maríe,

chine de gràzzie,

u Segnore jè cche tté.

Tu ssi benedétte nmènze à lle fémmene,

e benedétte jè u frutte

d'u vèndre tuje, Gesú.

Sanda Maríe, madre de Ddie,

prighe pe nnú peccatóre,

josce e nd'à ll'ore de la morta nèste,

Amen.

Salve o' Reggine

matre de misericòrdie vita, dulgézze, spirànze nostre

salve, à tté recurràme, figghie d'Èva

à tté sospiriàme, chiangénne,

nd'à 'sta valle de lacreme, alló avvocàte

nostre chiamínde à nnú cche ll'ècchie tuje

misericordióse,

e ffamme vide dope stu esílie, Gesú,

u frutte bènedétte d'u séne tuje.

O clèmènde, bone

o dulge Vérgene Maríe.

Àngele de Ddie

ca si u custòde mije,

allucíneme, custodísceme, tineme e

gguvèrneme

ca te venibbe date da lla piètà celèste,

Amen.

Accòme se scrìve 'n bbarése

Le gnurande non zàpene scrìve u dialétte pecché non ge have mà stàte na réghele pe ccòme se scrìve u barése o ccòme se pàrle, però qualche d'une (Alfredo Giovine, ndr) s'have cemendàte che la pénne a scrìve e a penzà come se petéve scrìve u bbarése, e lescénne le lìbbre de Rohlfs, nu crestiàne ca téne venùte abbàsce o Sud pe stedià le dialìtte (come u calabbrése, u napoletàne,...), ià pegghiàte le réghele de la grammàteche, e l'hav'applecàte inde o dialétte bbarése pe cchemenzà a scrìve bbùne.

Réghele

Pe scrìve u dialétte bbarése besògne a tené ngàpe nu pìcche de réghele sémblece sémblece, che na vòlde che te le sì mbaràte, non de le schérde cchiù: Le accìnde: come se scrìvene le accìnde. Quanne la vocàle ié apérte (ccòme méla, péra), l'accénde se métte de sta manére: é.

Réghele

Addó jè parlàte u barése nd'à lla provínge de Bare:

██ U barése d'u uèste ██ U barése d'u ovèste ██ U barése (zzone de 'nmìnze)

L'accènde

Nbarése jè sèmbe da métte u accènde:

• accènde acúte, ca se jjuse quande la vucále téne nu sone achiedúte: é, í, ó, ú;
• accènde grave, ca se jjuse quande la vucále téne nu sone apìrte: à, è, ò;

Le "monosillabi" nan vonne accendàte mè, ma nge stonne quacche eccezzióne: à (preposizzióne sémblece), mè (avvèrbie de tímbe), ecc.

Èsèmbe:

• Mo me n'i à scí!;
• Quante si scéme;
• Ué!;
• Ce ssi tè-tè!
• Ce ttremóne!.

L'accìnde sèrvene pe capisce le paròle ca stonne scritte à la stéssa manére, ma ca ténene prenúnzie devèrse. Èsèmbe:

• mé (pronóme persunále cumbleménde, forme débbele) é mè (avvèrbie de tìmbe);
• nu (artìchele 'ndetérminatíve, maschíle, singuláre) é nú (pronóme personále, suggètte);
• pésce é pèsce;
• ué é uè.

Abèccè é ssone d'u barése

U abbèccé barése jè fatte da 23 lèttere:
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V Z

Le règhele de lle sone so' chésse:

• la “a” jè la stésse d'u tajàne;
• la "à" jè apírte accóme ntajàne;
• la “b” jè la stésse d'u tajàne;
• la “c” accóme ntajàne téne do sone: u sone de "casa" nnanze à “a, o, u” é u sone de "ciliegia" nnanze à “e, i”;
• la “d” jè quacchevòlde sènze sone quanne sté dope la "l" é pprime de la "e" e de la "r", ma véne sèmbe scritte;
• la “e” jè accóme chédda nd'o' frangíse;
• la “è” jè apírte accóme ntajàne;
• la “é” jè achiedúte accóme ntajàne;
• la “f” jè la stésse d'u tajàne;
• la “g” téne du sone: u sone de "gatto" 'nnanze à “a, o, u” e u sone de "girasole" 'nnanze à “e, i”;
• la “h” jè mmute accóme 'ntajàne;
• la “i” jè accóme ntajàne. Quanne la "i" se trove nmènze à ddo vucàle o jè la prime lèttere de na paròle, se mètte la "j";
• la "í" jè achiedúte (èsèmbie nd'à la paròle "vino");
• la “j” sté p'u sone i de noia quanne sté come prime lettere de na parole o nmènze à ddo vucàle;
• la "k" jè accóme chédde ntajàne;
• la “l” jè la stésse d'u tajàne;
• la “m” jè come chédde d'u tajàne;
• la “n” jè accóme ntajàne;
• la “o” jè accóme ntajàne;
• la "ò" jè apìrte accóme ntajàne;
• la "ó" jè achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "brontolo")
• la “p” jè accóme ntajàne;
• la “q” 'nge sté sèmbe prime de na “u” accóme ntajàne;
• la “r” jè la stésse d'u tajàne;
• la “s” téne sèmbe nu sone sorde accóme 'ntajàne "sasso". U "sc" se lésce accóme 'ntajàne "sceriffo" 'nnanze á “e, i”;
• la “t” jè accóme ntajàne;
• la “u” jè accóme ntajàne;
• la "ù" téne nu sone apìrte accóme ntajàne;
• la "ú" téne nu sone achiedúte (èsèmbie 'nd'á lla paròle "puro");
• la “v” jè la stésse d'u tajàne;
• la “z” jè la stésse de la "z" de "zanzara" o accóme la "z" de "pazzo".

U sone accóme "schifo" d'u tajàne jè nu picche devèrse 'nbarése percé nan jè "sch", pe' ffá nu èsèmbie, ma "sck". Èsèmbie:

• u sckife ('ntajàne: lo schifo);
• la sckattòse ('ntajàne: la scattosa).

Grammàteche

L'artìchele détèrminatíve é 'ndétèrminatíve

L'artìchele: détèrminatíve é 'ndétèrminatíve

	Maschíle singoláre	Fèmminíle singoláre	Plurále
détèrminatíve	u	la	le
'ndétèrminatíve	nu (n')	na (n')

n' jè usáte quanne la paròle ca sta ddope accheménze pe' vvocále.

U plurále é u fémmeníle

Tande aggettíve é nnome nan càngene: cànge asselúte u artìchele.

• u cane - le cane;
• u uàrvere - l'àrvere;
• la ceráse - le ceráse;
• u paíse - le paíse.

'Nge sta pure quacche plurále addó cànge la vocále de la penùlteme sìllabe:

• u peccióne - le peccióne/le pecciúne;
• u capélle - le capídde.

P'u fémmeníle jè la stésse cose: tande nome é aggettìve nan càngene.